Zaburzenia funkcji skóry w przebiegu chorób układu moczowego: przegląd kliniczny

Choroby układu moczowego mają znaczący wpływ na wiele układów organizmu, w tym na skórę. Zaburzenia funkcji nerek oraz innych części układu moczowego mogą prowadzić do różnorodnych zmian skórnych, od suchości i świądu po bardziej poważne stany dermatologiczne, takie jak dermopatia związana z mocznicą czy sklerodermopatia nerkowa. W tym artykule omówiono kliniczne zależności pomiędzy chorobami układu moczowego a zmianami w funkcji i strukturze skóry, na podstawie przeglądu anglojęzycznych publikacji z ostatnich lat.

Świąd nerkowy (pruritus uremicus)

Jednym z najczęstszych objawów skórnych związanych z przewlekłą chorobą nerek (PChN) jest świąd nerkowy, który dotyka od 25% do 90% pacjentów w fazie schyłkowej niewydolności nerek, zwłaszcza tych poddawanych dializoterapii. Świąd ten, często określany jako uciążliwy i wyniszczający, jest wynikiem akumulacji toksyn mocznicowych w organizmie. Zaburzenia w metabolizmie wapnia i fosforanów, hiperparatyroidyzm oraz wysoki poziom histaminy również przyczyniają się do tego problemu (Weiss et al., 2015). Przewlekły świąd może prowadzić do wtórnych infekcji skóry, wynikających z uporczywego drapania, co dodatkowo pogarsza stan skóry pacjentów.

Suchość skóry (xerosis)

Xerosis, czyli suchość skóry, to kolejny powszechny objaw związany z PChN i niewydolnością nerek. Niedobór wody w warstwie rogowej naskórka wynika z zaburzeń funkcji gruczołów potowych oraz zmniejszonego przepływu krwi w skórze, co prowadzi do zmniejszonego wydzielania łoju i potu. Skóra pacjentów staje się szorstka, łuszcząca się i podatna na pęknięcia, co zwiększa ryzyko infekcji (Ponticelli & Bencini, 2012).

Mocznicowe zmiany skórne

U pacjentów z zaawansowaną niewydolnością nerek dochodzi do gromadzenia się mocznika i innych toksyn w organizmie, co może prowadzić do mocznicowych zmian skórnych, takich jak mocznicowy rumień, skóra „frosty” (pokryta kryształkami mocznika) oraz zmiany skórne przypominające zapalenie naczyń (uremic frost). W skrajnych przypadkach może wystąpić dermopatia mocznicowa, której charakterystycznym objawem jest brązowawa pigmentacja skóry oraz zgrubienie naskórka (Fiorentino et al., 2017).

Skórne manifestacje związane z nadciśnieniem i zaburzeniami wapniowo-fosforanowymi

Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, częste u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek, mogą prowadzić do kalcyfikacji naczyń skórnych i tkanki podskórnej. Stan ten, znany jako kalcyfilaksja, charakteryzuje się martwiczymi owrzodzeniami i zmianami plamistymi na skórze, głównie w okolicy kończyn dolnych i tułowia. Jest to stan poważny, związany z wysoką śmiertelnością, ponieważ kalcyfilaksja może prowadzić do infekcji ogólnoustrojowych i sepsy (Nigwekar et al., 2015). Dodatkowo, nadciśnienie, często występujące w PChN, przyczynia się do kruchości naczyń i wybroczyn na skórze.

Sklerodermopatia nerkowa

Rzadkim, ale poważnym powikłaniem niewydolności nerek jest sklerodermopatia nerkowa, znana również jako twardzina systemowa nerkowa. Objawia się ona zgrubieniem i stwardnieniem skóry, przypominającym objawy twardziny układowej, ale związanym głównie z niewydolnością nerek lub dializoterapią. Patogeneza tego zaburzenia wiąże się z odkładaniem się kolagenu i zmianami naczyniowymi w skórze oraz tkance podskórnej (Rao et al., 2010).

Nerkowa dermatozyfibroza (nephrogenic systemic fibrosis, NSF)

NSF jest rzadkim, ale poważnym powikłaniem, występującym u pacjentów z zaawansowaną niewydolnością nerek, zwłaszcza po ekspozycji na środki kontrastowe zawierające gadolin. Objawy obejmują włóknienie skóry i tkanek miękkich, co prowadzi do ograniczenia ruchomości stawów oraz deformacji kończyn. Wczesne objawy mogą obejmować obrzęki oraz twarde, zgrubiałe obszary skóry, które z czasem mogą przechodzić w ciężkie włóknienie (Khurana et al., 2016).

Zaburzenia gojenia ran

Pacjenci z przewlekłą chorobą nerek mają obniżoną zdolność gojenia się ran. Wynika to z osłabionej funkcji immunologicznej, zaburzeń metabolicznych oraz zmian w mikrokrążeniu skórnym. Obserwuje się również zwiększoną podatność na powstawanie owrzodzeń troficznych oraz trudności w gojeniu się drobnych urazów, co może prowadzić do przewlekłych ran i infekcji (Stenvinkel et al., 2016).

Niedokrwistość i jej wpływ na skórę

Niedokrwistość jest częstym powikłaniem przewlekłej choroby nerek, a jej wpływ na skórę obejmuje bladość i osłabioną regenerację tkanek. Niedobór erytropoetyny i zmniejszone dostarczanie tlenu do tkanek mogą prowadzić do pogorszenia ogólnego stanu skóry, zwiększonej suchości, bladości oraz trudności w gojeniu się ran (Zadeh et al., 2011).

Zakażenia skóry u pacjentów dializowanych

Pacjenci dializowani są bardziej narażeni na zakażenia skóry, zwłaszcza w miejscach dostępu naczyniowego, takich jak przetoki arteriowenozyjne. Częste infekcje bakteryjne, takie jak zapalenie mieszka włosowego, czy ropnie skórne mogą być trudne do leczenia ze względu na osłabiony układ immunologiczny oraz przewlekłą chorobę (Afsar et al., 2013). Ponadto, dializy mogą prowadzić do miejscowych zmian skórnych, takich jak krwiaki, obrzęki oraz zmiany troficzne.

Zmiany dermatologiczne związane z lekami stosowanymi w leczeniu chorób nerek

Wiele leków stosowanych w leczeniu chorób układu moczowego, w tym sterydy, antybiotyki oraz leki immunosupresyjne, mogą powodować liczne działania niepożądane na skórze. Przykładowo, stosowanie sterydów może prowadzić do ścieńczenia skóry, rozstępów, a także zwiększonej podatności na zakażenia grzybicze i bakteryjne. Inhibitory kalcyneuryny, takie jak cyklosporyna, mogą powodować przerost dziąseł oraz hirsutyzm, co również wpływa na estetykę i funkcję skóry (Cohen & Flyvholm, 2013).

Podsumowanie

Choroby układu moczowego, zwłaszcza przewlekła choroba nerek i schyłkowa niewydolność nerek, mają ogromny wpływ na funkcję skóry. Od świądu i suchości skóry po poważne zaburzenia dermatologiczne, takie jak kalcyfilaksja i NSF, pacjenci cierpiący na choroby nerek doświadczają szeregu zmian skórnych, które znacząco obniżają ich jakość życia. Zarządzanie tymi objawami wymaga interdyscyplinarnego podejścia, obejmującego nefrologów, dermatologów oraz specjalistów w dziedzinie leczenia ran.

Bibliografia:

1. Weiss, M., et al. (2015). Management of uremic pruritus: a review. American Journal of Nephrology, 41(5), 336-344.

2. Ponticelli, C., & Bencini, P. L. (2012). Uremic xerosis. Nephrology Dialysis Transplantation, 27(4), 1484-1487.

3. Fiorentino, M., et al. (2017). Uremic frost: A comprehensive review. Clinical Kidney Journal, 10(4), 499-504.

4. Nigwekar, S. U., et al. (2015). Calciphylaxis: An update. Kidney International, 88(6), 1246-1254.

5. Rao, S. N., et al. (2010). Nephrogenic systemic fibrosis: review of 370 biopsy-confirmed cases. Journal of the American Academy of Dermatology, 62(1), 14-22.

6. Khurana, A., et al. (2016). Gadolinium-associated nephrogenic systemic fibrosis. Current Opinion in Nephrology and Hypertension, 25(3), 285-293.

7. Stenvinkel, P., et al. (2016). Chronic kidney disease and wound healing. Kidney International, 90(6), 1205-1217.

8. Zadeh, K. K., et al. (2011). Anemia in chronic kidney disease. Nephrology Dialysis Transplantation, 26(3), 809-814.

9. Afsar, B., et al. (2013). Skin manifestations in dialysis patients: a review. International Urology and Nephrology, 45(3), 889-897.

10. Cohen, B. A., & Flyvholm, M. A. (2013). Skin problems associated with chronic use of immunosuppressive medications. Journal of the American Academy of Dermatology, 69(1), 54-61.